XXIX Semana Cultural de Santiso de Abres.

Nas terras del Eo-Navia xa hai tempo que vein sucedendo cousas que indican que a comarca está recuperando a autoestima que  se foi  coel éxodo rural, coa emigración,  coel abandono del medio rural. A discriminación económica i social xunto coel nun ter fiunza nel propio futuro acaban creando un sentimento colectivo de derrota.  El Navia-Eo lluita por existir, lleva semando muito tempo i pode que xa se acerque el tempo de recoller, de superar el auto–odio que nos descompón.

Hoi a comarca Navia-Eo ta ganando a engarradella contra el propio desánimo i volve a identificarse como colectividá que sabe que a zona merece a pena, que os recursos de que se dispón son valuosos, incluido tamén  el idioma que se fala, del que os depositarios cada vez tein máis concencia de que é un idioma como outro cualquera digno de ser cuidado i respetado.

Inda un pouco estragallados, ás veces asta pensando que se defenden intereses diferentes, en todos e cada un dos concellos eonaviegos hai personas i colectivos que están a traballar por conseguir convertir el medio rural nel que viven nun espacio atractivo i de futuro. El axudarse entre iniciativas, entre colectivos i asociaciois, entre concellos i superar demarcaciois administrativas i territoriales  é un reto a superar al que inda lle costa desaparecer. Pensar como comarca, aprender de lo que fain os vecius, axudarlles a que as súas iniciativas teñan  éxito é úa asignatura que necesita algún repaso.

Realmente hai muita xente que lleva tempo semando: A XXI Semana Cultural de Santiso,  el XIII Encontró de Portadores da Tradición Oral, a XXXIV Noite Popular de Porcía, el XVII  Rally Subida a Castrillón,   As XV Xornadas de Historia Local de Ribadeo,  é XIV Xornadas de Historia Local de Navia,  a XXXI Feira da Mel de Boal…a IV Festa Indiana de Ribadeo i a II Festa Indiana de Boal.  El motor social da comarca eonaviego rumba.

A XXIX Semana Cultural de Santiso de Abres, que se celebra del ventiún asta el ventisete de agosto na plaza de San Xuán de Santiso, desenvolve un programa que ten úa riqueza que paga a pena comentar.

El acto emblemático é a XV Malla do Trigo del día 27 de agosto ás 17.00 i el XIII Encontro de Portadores da Tradición Oral, ese mesmo dia con comida popular e música tradicional polo grupo Eco das Minas.

Mallar lo trillo, como dice el Presidente da Asociación Cultural San Tirso del Eo, Ángel Prieto Souto,  nun se fai nun cachín. El trigo hai que plántallo, cuídallo, recollelo… Vamos que hai muito traballo detrás. Así son as actividades culturales; el sou valor está en lo que enriquecen aos participantes pero detrás hai muita xeira. Ese traballo colaborativo i a satisfacción que llevan os que tein el acerto de ir a estos actos é lo que fain que con ellos a comarca medre i salga dese desánimo del que falaba al empezo. Estas propostas de ocio, de aprender, de compartir, de divertirse dun xeito constructivo son as que crean músculo social, as que reforzar os lazos e xeneran el combustible pra que el motor da comarca volva a ruxir i crean comunidá. Porque el que fai progresar é lo que se fai pral crecimento i  disfrute dos propios habitantes da zona. El resto, guste ou non, son espexismos.

El martes 22 fálase de educación, el mércores un poeta e doctor en periodismo Héctor Acebo, natural de  Santiso, explica  pra que sirve a poesía; el xoves viaxan polas “Ruta dos 2000 pasos i Vía Rexia”. El sábado presentan el poemario “Reflexos de mi alma” de Carmen Luisa González, a novela “Badaladas de Anllons” de Farruco Graña i el ensaio “Os nomes do terror” coordinado por Moncho Ermida.

El sábado 2 de setembro celébrase el Encontro Comarcal de Asociaciois del Noroccidente. Úa oportunidá pra coller alento i xuntar esforzos. Pralante vecius.

Advertisements

XV XORNADAS DE HISTORIA LOCAL COMARCA DEL EO. ÚA HISTORIA EN COMÚN.

A última semana de xullo celebráronse en Ribadeo as “XV Xornadas de História Local Comarca del Eo.”

Por esa circunstancia el  xoves 26 de xullo  na Casa del Mar de Ribadeo,  invitado pola Agrupación Cultural Francisco Lanza, participei xunto al poeta i xornalista de  Santiso, Héctor Acebo, nun coloquio nel que falamos sobre el idioma da nosa terra como vínculo colectivo.

Agradecer á organización el acerto desta convocatoria, en especial á presidenta da agrupación cultural, Dores F. Abel, polo sou xeito cariñoso de recibirnos i al moderador da charla, el profesor  Suso F. Acevedo, que fexo un traballo excelente garantizando a fluidez del debate i fendo posible que entre Héctor Acebo i eu houbese úa conexión que nos fexo disfrutar i sacarlle proveito al evento.

El acerto del que falo é que este acto cultural supuxo un abrazo amigo de Ribadeo cos  concellos da beira asturiana del Eo. Un abrazo sinceiro i  aberto que transformouse  na dedicación destas “XV Xornadas de história local comarca do Eo” á comarca eonaviega, xunto a  outras iniciativas  que se desenvolven nel mes de agosto, como “Poemas no balcón” i recitados que  tamén terán como protagonistas a poetas eonaviegos.

As fronteiras administrativas i políticas crean úa división real i al tempo artificial de comunidades i poden ser muitas veces  divisiois que nun se corresponden con mundos ou culturas diferentes. El idioma, al mesmo tempo que outros élementos culturais, é algo que na comarca Eo-Navia nos xunta. Nel xeito de falar de Ribadeo terminan os plurais igual que os de Boal, decindo corazois, camiois… Tamén fain os diminutivos como nosoutros i dicen paxarios (pronunciado úa  /o/ pechada que parece paxarius) i tamén camín, foucín… Dicen chuchos (non bicos) i al monte van, como nosoutros, cúa brosa i dicen xa tá condo xa tá. Podemos comunicarnos tranquilamente nas nosas falas porque pertenecen al mesmo corpus lingüístico. Son falas galegas da mesma llingua. Manter relaciois é natural i enriquécenos a us i outros. Nun se entende que tando tan xuntos nun nos conozamos máis por culpa dúa raia que solo está nos mapas.

Nel coloquio fixemos algo de historia. Recordamos a colección diplomática del cenóbio de Vilanova de Ozcos (1) con alredor de 600 documentos dos séculos XI, XII, XIII i XIV escritos en galaico-portugués i que fain proba de que Asturias é  úa Comunidá Autónoma que debe reivindicar como idiomas propios tanto el gallego-asturiano (el galego de Asturias) como el asturiano (el astur-leonés).

Comentamos as equivocaciois que aparecen nos vocabularios, publicados en 1932 por El Centro de Estudios Históricos  i recollidos por el boalés Bernardo Acevedo y Huelves i por el franquín Marcelino Fernández y Fernández que aparecen baxo el desafortunado título de “Vocabulario del Bable de Occidente”. Nese llibro aparecen errores al identificar as tribus prerromanas que habitaban el territorio, (2) (dícese que eran pésicos, condo eran tribus galaicas de egobarros, cibarcos i albiois. Esos equívocos  al identificar el idioma como bable vein seguramente dúa percepción dende a inferioridá da nosa fala téndola de menos categoría que os falares del centro de Asturias. Eso xa nun se dá na xente nova a pouco que teña  algo de información.

Ese impropio título i el resto das icorreciois son acreditadas por os propios estudos del que era naquel tempo Presidente da “Academia de la Lengua Española “, R. Menéndez Pidal (3) que de forma expresa i contundente  reconoce nos sous traballos tanto que el gallego-asturiano é úa fala gallega como atribuir esa circustancia al feito de que a zona taba habitada, condo chegaron os romanos, por as ditas tribus galaicas. Ese mesmo feito é manifestado por Dámaso Alonso (4) i outros eruditos de prestixio innegable.

A introducción dese vocabulsrio unde Pidal i Martínez cometen esas confusiois débese seguramente a un acto de amistá, xa que Marcelino Fernández estaba apunto de morrer i quería ver publicado el traballo, tal i como explica el propio Menéndez Pidal, (5) pero el resultado foi que coel desatino provocaron que traballos posteriores repetisen el mesmo fallo.

Na charla abordamos tamén a situación legal del gallego-asturiano, as medidas de normalización, a necesaria participación correcta dos medios de comunicación asturianos, a importancia, ou non, dos escritores i axentes de cultura que, as veces, son máis un atranco que un avance convertindo en cousa de poucos un patrimonio que é de todos, ou incluso  colaborando en vulgarizallo.

Héctor Acebo máis eu coincidimos en identificar como prexuício a evidente discriminación i a situación del idioma propio da nosa comarca. Os dous rechazamos a tutela da Academia da Llingua Asturiana, a única del mundo que tutela dous idiomas distintos i que, nel noso caso, está favorecendo úa degradación evidente i úa doble minorización del idioma gallego de Asturias.

Hoi a comunidá de falantes de gallego-asturiano de diecioito concellos de Asturias nun ten un representante ni úa institución propia que defenda os sous intereses nos sitos en que deberían ser defendidos, incumplíndose cartas e tratados sobre dereitos lingüísticos.

Certamente discrepamos algo respecto al organismo de tutela, pos si Héctor Acebo considera que ten que ser a Academia da Lingua Galega mediante a oficialidá del galego na zona, (seguindo os modelos del catalán das “Illes Balears” ou el euskera en Navarra) eu soi partidário da existencia dun Centro de Estudos del Gallego de Asturias, que chegue a acordos pertinentes coa Academia i el goberno gallego, (como se fai nel caso del Bierzo) que garantice os medios pra lograr que el gallego-asturiano medre, que os falantes valoren el gusto de falallo ben i non de cualquier xeito, que propicie úa normativa que repete as nosas peculiaridades sen separallo del sou corpus lingüístico, que permita acceso a estudios que faciliten as certificaciois de conocemento en igualdá de condiciois aos falantes de gallego de Galicia i que seña úa férreamenta cultural de medría económica da nosa comarca.

          El acabo puxéronlo os artistas del grupo Toyemerendas que regaláronnos con  música de poemas de noso i que nos fixeron rematar el acto con ganas de que nun acabase. A  voz única de Ruth Martín, logrou convertir el encontro  nun espacio unde música, poesía i debate fundíronse mansamente.

(1) “ Y Dey nomine, amen. Cunusçuda cousa seia a quantos esta carta viren commo eu María Uicentez de Cedamona vendo a uos abbade don Guillermo de Santa María de Villa Noua d’Oscos e ao conueto desse mismo lugar quanta heredade eu aio e deuo auer en Çedamona… (…) “Feyta a carta en Gyo. Era de mil e CC anos. Reynante rey don Fernando en Castella e en Galica. Martines episcopus in Ouedo.”  (Cartulario de Vilanova de Ozcos, Venta de María Vicentez. Ano 1162)

(2) “ El bable del Centro y del Oriente de Asturias tuvo su literatura. (…) Pero la parte Occidental de la provincia, sobre todo la comarca Pésica de que nos habla Estrabón, Plinio y otros antiguos escritores ( territorio comprendido entre el Navia y el Eo) que se halla entre los 120 y 152 km. de Oviedo, sin ferrocarril, vivió siempre en el mayor aislamiento, y de ahí, y por estar cerca de Galicia, que se conserve más puro su antiguo romance, muy parececido al leonés occidental.” (Marcelino Fernández y Fernández,  Vocabulario del Bable de Occidente, 1932)

(3) “ El gallego se extiende por una faja de unos ocho kilómetros al Oriente del Navia. Probablemente por razónes históricas ta antiguas, que tendrán algo que ver con el límite de los conventus jurídicos Asturicense y Lucense; el río Navia, según Plinio, separaba a los astures pésicos de los gallegos lucenses” ( Menéndez Pidal, 1906, 31)

(4) “ El desgraciado título que al juntar los Vocabularios de Acevedo y Fernández se puso por El Centro de Estudios Históricos al libro (Vocabulario del bable de Occidente) ha hecho que varios investigadores llamen a esta hablas “bable occidental” es un nombre que no produce sino confusión con el “asturiano occidental”. Que es otra cosa distinta.” (Dámaso Alonso)

   “Estas hablas de entre el Navia y el Eo fundamentalmente gallegas, pero con algunos rasgos asturianos, las designó con el nombre de gallego-asturiano.” (Dámaso Alonso. 1945: 391)

(5) ” Mi antiguo amigo D. Marcelino Fernández, herido de mortal enfermedad, no dejaba de sentir, entre sus dolores tísicos, esa preocupación porque un trabajo suyo de mucho tiempo fuese quedar perdido.” (Menéndez Pídal. Vocabulario del Bable de Occidente, 1932)

Premio del XVII Certame de Poesía “Anduriña Voandeira” … A “andulía” engalando…dende Bilbao chegou a Roxíos.

Hoi, 17 de xuno del 2017 nun podo tar máis contento. En Barakaldo é a entrega  dos premios del XVII CERTAME DE POESÍA “ANDURIÑA VOANDEIRA ” convocado pola Irmandade de Centros Galegos en Euskadi.

El   Xurado   presidido por Pilar Rodríguez Villar, sendo secretario D. José David Fidalgo e integrado por  D. Xosé Estévez Rodríguez, catedrático da Universidá de Deusto, Dña. Ana Belén Crespo Bastos,  Profesora-Lectora da Universidá de Deusto, Bilbao e Dña. Rosalía Ferreiro García, Profesora-Lectora da Universidá del País Vasco, acordou otorgar el primeiro premio a Enrique González Álvarez, de Roxíos-Boal, Asturias, residente en Donostia e el Segundo a Júlia Martínez Feijoo, de Bueu-Pontevedra.

Ai…As anduriñas….
Andulías decimos en “gallego-asturiano”

Andulía   é úa das mias palabras preferidas… Nacín   núa  pequena aldea asturiana del concello de Boal, na comarca fronteiriza entre Asturias i Galícia que chaman Eo-Navia.

Roxíos, está nas ribeiras baxas del rio Navia, ese río que nace en Lugo, en Busnullán , alló no Cebreiro, ao norte dos Ancares, i que vei morrer al  Cantábrico, en Navia de Asturias.

As “Andulías” son como os rios, non conocen de marcos nin atrancos i traen os millores recordos que un poda desexar. É decir andulía i  véxome nel  caserio unde nacín… como si las tuvese vindo  delantre de min… engalando dun lado ao outro …aquellas llaradas de andulías, como úa rabañada de nenos rabincando, anunciando el bon tempo,  semando alegría, saludando como amuletos da búa sorte.

As andulías eran da casa….fían os nios na corte i os nosos maiores decían: – Nun  se lles pode fer mal, son páxaros sagrados.- Ferlles  mal era ferlle mal á divinidá, cualquera que ésta fose, pode que á deidá  precristiana das augas, das fontes, da fecundidá; esa deidá que se chama como el  rio, Nabia.

Sí, as andulías  pásalles como aos rios. Ben lo  dicen os versos de Celso Emilio Ferreiro:

Por enriba de tódalas fronteiras

por enriba de muros e valados

si os nosos soños son igoales 

coma un irmau che falo.

É certo que dicen que asturianos i galegos somos primos-irmaos, pero os asturianos da comarca de fala galega del Eo-Navia (Del Navia e un pouquín máis alló) somos irmaus irmaus. Nada de primos…irmaus!. E entre os irmaus non hai fronteiras nin muros nin valados.

A vosa “anduriña voandeira” vei a unde lle peta i  hoi  visitou a mía aldea de Roxíos, el meu concello de Boal, a mía Asturias de fala galaico-portuguesa.

Teño que decir que a alegría da vosa visita non pode ser máis grande.

Este premio pra min é máis importante que lo puramente persoal, porque este premio el que nos dice é que a nosa fala é grande, que el noso idioma é importante…que non nos separa del mundo, que a nosa llingua abre portas,  asegura que sigamos sendo el que fomos, el que somos, que podamos escapar da globalización que nos rouba a identidá  i que consigamos tamén seguir sendo nel futuro.

Por eso, irmaus, gracias por este premio…As mías palabras están escritas nun gallego que non é oficial en Asturias, núa variedá dialectal del gallego que non é atendida como debería pola administración que nos corresponde. A verdá  é a verdá i nun ten máis que un camín. Lo certo é que “a nosa fala” non ten a protección que sería a axeitada. Pro nun conozo millor idioma pra expresar lo que expresan os versos que vos entreguei, pra reflexionar, por suposto sobre cualquer tema, pro  especialmente tamén sobre sentimentos como a perda, a emigración, a señardá..el cariño por os seres queridos.

Hoi  úa “anduriña voandeira”bilbaina , por enriba de fronteiras, muros, normativas i legalidades, deunos un abrazo poético, un regalo máis grande que as afinidades,  un valor inda máis superior se cabe quel das amistades; Hoi  a vosa andulía  trouxo úa mensaxe de irmandade…Muitas, muitas, muitas gracias.

Donostia, 17 de xuno de 2017

Quique Roxíos.

 

El poema “Teño dolo da túa risa” en Radio Burela

Escuitar programa:

https://www.ivoox.com/player_ej_18889905_4_1.html?c1=ff6600“>

Os  de Proxecto Neo pedíronme ller un poema compartindo programa de Radio Burela con  os caboverdianos Amalia Faustino, Belmiro Pereira, con Irene Rega i Alba Geada.

Eu anímovos a que escuitedes el programa de radio sen presa, disfrutando dos temas musicales escollidos, encuitando con atención a experiencia vital dos que intervein, saboriando os poemas de Amalia Faustino. Tamos encuitando falar portugués, nun tamos acostumados á súa fonética pero as súas palabras son as nosas palabras i paga a pena escuitallas. A mía fonética non creo que supoña ningún problema.

Quero dar as gracias a Proxecto Neo, a radio escolar del IES Perdouro de Burela, Coordinado por María  Xosé Andión, Tania Iglesias Pillado e realizado por Bernardo Penabade, coas fotografías de Lucía Rivas Ramos.

El IES Perdouro de Burela fai úa labor inmensa de integración. En Burela tein nenos en edá escolar que son de diversos paises. Teinlos de  países africanos, como Cabo Verde ou Nixeria, pero tamén los tein fillos de emigrantes interiores (Asturias, Valladolid, comunidades del mediterráneo…). A todos lles fomentan el crecemento personal, el sentirse acollidos i el salvar todos os atrancos.

Fain úa labor de inmmersión lingüística i esos chavales avanzan nel dominio del castellano, del gallego i tamén dun idioma extranxeiro.

Pero lo que máis me sorprende é el protagonismo que lle dan a os propios nenos/nenas. Poinlos  en situación de recibir as enseñanzas de xente que lles pode dar experiencias de vida que lles enseñen a asumir responsabilidades, a aspirar, a medrar, a  ser útiles pra ellos mesmos i  prá sociedá.

Nesa  radio escolar Proxecto Neo , feita por novos falantes dende os falantes, esos chavales entran en contacto i aprenden de todos os aspectos do que é cultura, dende a música i el deporte hasta a literatura i el conocemento de  outras culturas, a aceptación da diversidá como riqueza, a mente aberta al mundo.

El programa de hoi fainlle homenaxe a Alba Geada , úa nena de 12 años, de úa caligrafía preciosa, con un xeito de falar el idioma que ta aprendendo, el gallego, que da gusto ouguilla. Alba  acaba de recibir un premio literario por un traballo que fexo sobre a señardá, (a morriña). Esta nena  convertiu en literatura a viaxe que ella i os compañeros/as fixeron a Euskadi, (Ondarroa  i outros concellos) pra compartir experiencias i aprendizaxe con nenos vascos i tamén doutros IES de Galicia.

Nel programa de hoi tamén  acompañan el éxito de úa futura mestra Irene Rega.

Qué  saber fer!  Os protagonistas son esos chavales, el protagonismo é pral futuro…animándolos a seguir creando, a seguir cultivándose. Que me desen a oportunidá de participar é un luxo que é de sou agradecer.

A presencia da   profesora Amalia  Faustino,  (Profesora caboverdiana que nel 2015 obtuvo mención nel Premio Internacional da Poesía Nosside -Alianza Global para a diversidade cultural- celebrado na rexión italiana de Calabria, onde foi a única representante das terras africanas)  i a presencia del profesor Belmiro Pereira (Que é un exemplo de como un emigrante acaba conseguindo úa vida de aportación al progreso del sou país dende a humildá e el esforzo) a presencia dos dous está xustificada por el esforzo de educación  dos alumnos i non solo como meros transimisores de conocimentos, máis ben como transmisores de valores éticos, cívicos, orientados al crecemento personal i da sociedá na viven, con total respeto a valores realmente democráticos.

Que a mín me pidan  ller un poema nesta radio escolar  é tamén un regalo que me faín a mín i que nos fain a todos os que falamos a variante gallego-asturiana na que escribo os meus poemas.

Ademáis Alba Geada tamén quixo reseñar a mía participación en Ondarroa. Mirade que xeito de escribir máis guapo.

Muitas gracias Alba.

 

 

Amar por os dous/Amar polos dous

(Salvador Sobral)

Letra da canción que ganou a edicción 2017 del Festival de Eurovisión.

Autora: Luisa Sobral.

interptretes: Salvador  Sobral e Luísa Sobral.

País: Portugal.

Idioma: Portugués

Portugal ganou Eurovisión primando lo artístico, lo musical, enseñando lo millor del sou país, algo que los representa e mostra al mundo a súa cultura. Nel Eo-Navia temos el orgullo de ter úa fala que comparte orixen coa llingua portuguesa. Algús dos primeiros escritos que os portugueses reivindican como del gallego-portugués, (a orixe del sou idioma), foron atopados nel Monasterio de Vilanova de Ozcos. Esta comarca de Asturias pode decir con orgullo que Portugal ten muito de nosoutros. E nese idioma ben guapo caben obras de arte como a canción interpretada por Salvador e Luisa Sobral. Norabúa aos dous intérpretes  i a Portugal. Aos eonaviegos  i a Asturias tamén por  lo que nos toca. Aconsello escuitar a canción lendo el poema en gallego asturiano.

Lo que dice Salvador:

“A música nun son fougos  artificiais, a música é sentimento  e ten que decir algo”

 

A canción en gallego-asturiano:

 

AMAR POR OS DOUS

Se un día alguén pergunta  por min

Dille que vivin pra  amarte.

Antes de ti, solo existín

Cansado e sen nada pra dar.

Meu ben (1) oe  (2) as mías pregarias.

Pido que regreses que me volvas a querer.

Eu sei que non se ama solín (3)

Tal vez devagando podas volver  a aprender.

Meu ben escuita as mías pregarias.

Pido que regreses que me volvas a querer.

Eu sei que non se ama solín (3)

Tal vez devagando (4) podas volver a aprender.

Se el tou corazón non quixese ceder

Non  quixese sentir a paixón, non  quixese sufrir

Sen fer planes del que virá despós 

El meu corazón pode amar por os dous. (5).

 

En portugués (Gallego-asturiano oficial en Portugal)

“AMAR PELOS DOIS” 

Se um dia alguém perguntar por mim
DIzda que vivi p’ra te amar
Antes de ti, só existi
Cansado e sem nada p’ra dar

Meu bem, ouve as minhas preces
Peço que regresses, que me voltes a querer
Eu sei que não se ama sozinho
Talves devagarinho possas voltar a aprender

Meu bem, ouve as minhas preces
Peço que regresses, que me voltes a querer
Eu sei que não se ama sozinho
Talves devagatrinho possas voltar a aprender

Se o teu coração não quiser ceder
Não sentir paixão, não quiser sofrer
Sem fazer planos do que virá depois
O meu coração pode amar pelos dois.

(1) Meu ben. Expresión de cariño. Normalmente aos fillos

(2) Verbo ouguir. Tú oes, el oe, nosoutros ouguimos… Escuitar.

(3) Devagando, sen presa, pouco a pouco, amodo.

(4) Solín, soliño, abandonado.

(5) Polos dous

(Luisa Sobral)

 

A xuntanza de Roxíos en defensa del gallego-asturiano. Artículo publicado na plataforma Prolingua. (Apartado “voces”)

Este artículín  foime pedido por Henrique Costas e Suso Acevedo  aos  que debo agradecerlles el sou esmolecemento porque a variante gallego-asturiana consiga a protección que merece.

Lo que na xuntanza de Roxíos se intentou empezar a erguer é algo que xa se debería ter feito dende hai muito tempo. Espero que a semente aprenda.

El 16 de abril de 2017 un grupo de personas interesadas na defensa del galego de Asturias organizamos úa reunión de reflexión nun lugar chamado Roxíos. Roxíos é úa aldea en extinción que pertence á parroquia de Boal, nas ribeiras baxas del Navia, na Asturias de fala galega. Nesta aldea está a casa unde nacín. El sou forno de pan, de centos de anos e que xa ningún  roxa, reclama deixar de ser un obxeto de museo. El sou lagar de viño, mandado fer por el meu bisavolo, limpín, restaurado e silencioso, manifesta con forza que non hai motivo pral sou abandono. El molín de maquila, no que traballou toda a vida meu padre, tuvo un percance este inverno cúa ramallúa de castañeiro que lle axenegou no louxado. Como se non lle chegase abondo con ter a presa sen augua. Esta é a situación. El caserío está invernando, esperando que se den as condiciois pra darlle un novo uso. Aguardando que cambien as circunstancias. Soña con ter úa utilidade social.
Esa é tamén a situación del galego-asturiano: el abandono. Resiste nos falantes, nas famílias, lonxe das administraciois, a pesar das escolas, coel acoso dos medios de comunicación, ausente dos documentos oficiais. Asonagado en prexuicios. El idioma está pior que el molín. Sufre agresiois cada día, as goteiras aumentan e os organismos, supostamente encargados de cuidallo, celébranlo con actos simbólicos que lo convirten en algo alleo aos que lo mantuveron dende tempos inmemoriais e son os sous depositarios.

M

Por eso Roxíos era el millor sito unde poder xuntarse personas que tuvesen un querer común, neste caso el de defender el galego-asturiano e a cultura da comarca Navia-Eo. Úa xuntanza de esperanza tía que ferse nun espacio inda habitado, dalgún xeito, por el alma viva dos que nos predeceron, lonxe de casas de cultura centralizadora e organismos incompetentes. Fía falta un lugar ferido pra reflexionar, entre iguales, sobre lo que sucede, da situación de emerxencia, del perigo de extinción del mundo e del idioma no que nacemos e que é a nosa casa. Ese lugar, núa Comunidade Autónoma que está deixando morrer sen UVI nin tranfusiois os dous idiomas propios, el asturiano e el galego de Asturias, ese sito foi Roxíos, tía que ser Roxíos.

Poderíamos decir que lo que allí fixemos, lo que lle demos en chamar “Xuntanza en Roxíos” foi un grupo de afinidades al xeito das tertulias de anarquistas da España del siglo XIX, ou como aquellos grupos que naceron en USA no contexto da luita contra a guerra de Vietnam. Certamente éramos un grupo de afinidade, pero sen un obxetivo político no concepto que ten este término de aspirar a ocupar el goberno e sen aspirar tampouco a cambiar reivindicativamente as políticas. Aspiramos a recuperar as conciencias colectivas, a recuperar el saber do poblo. El destinatario da reflexión somos nosoutros mesmos, a xente común.

El encontro non foi casual, foi preparado, pensado, e tras el sou éxito certamente cheguei a pensar, seguro que parece esaxerado, que toda a mía vida (na defensa del galego-asturiano) fora úa preparación pra este encontro. Condo lluitei coa MDGA por el gallego de Asturias, condo rehabilitei el patrimonio etnográfico de Roxíos, a experiencia de vivir en Comunidades Autónomas con segundo idioma oficial, el traballo silencioso de manter vivos os meus ideales en blogues discretos etc… todo cobrou sentido neste encontro que ata algún considera un fito histórico cultural no Eo- Navia. Lo que en Roxíos se fexo foi deixarse levar polo corazón. A idea principal é que as cousas que un ama e que salen del alma hai que lluitar por elas como acto de creación, nunca como reacción.

Esta foi a estratexa das feministas e dos gais nos anos 90 en Inglaterra. Facer da debilide forza. A situación de emerxencia require actuarmos deste xeito. É tempo de construir. E pra construír hai que falar, acordar, pechar feridas, aprender e soñar xuntos, con libertade, dende diferentes sensibilidades.

Por eso el planteamiento foi xuntar persoas da zona Navia-Eo que tuvesen úa dedicación contrastada en defender a súa terra dende el corazón, fendo práctica diaria desa defensa, personas que non tein un poder político nin son altos cargos da Aministracion. Xente normal, que vive en primeira persona el día a día da zona Navia-Eo, a desprotección da etnografía, el esqueicemento das tradiciois, a perda del idioma, as dificultades económicas del mundo rural, a carencia de servicios, a lluita de ser emprendedores…el envellecemento, el despoblamento…

Tamén se buscou a presencia de persoas relevantes da lluita asturianista. E desas personas temos que destacacar a colaboración del poeta e narrador Xuan Bello e del experto en cultura asturiana Ignaciu Llope.

No Navia-Eo somos asturianos, e as nosas reivindicaciois non deben ser consideradas como un ataque polos nosos afís no resto del Principado. Necesitamos a súa axuda e que vexan as ventaxas comuis desta nova perspectiva.

A identidá leva as personas a fer lo que seña necesario pra ser lo que queren ser. Por eso certos sectores utilizan con acerto el tema identitario pra destruir a cultura dos secuestrados, das vítimas maltratadas por un discurso centralista unde el Estado-Patria é substituído por un paradigma de Comunidade Autónoma-Patria que non atende os “súbditos”. Se a túa cultura non coincide coel paradigma pra ser admitido no “club”, debes adaptarte ao paradigma renunciando a lo tou. Pasa na comarca Eo-Navia pero tamén  hai  que cuestionar en qué paradigma se auto-inclúen os defensores dos idiomas propios doutros territorios, incluído el resto de Asturias. Non se están conseguindo os obxetivos e el único xeito de cambiar as tornas é cambiar de camín. Por el que vamos nun chegamos a ningún sito. Hai que volver a comenzar aprendendo de lo feito, que é muito…porque sen lo feito non sería posible prantearse retomar impulso.

A “Xuntanza de Roxíos” é un intento de probar outras maneiras, encetar outro camín. Imos intentar traballar dende el corazón. Lo que se pon en cuestión é el paradigma da Asturias actual unde non cabemos todos. En Asturias naceu el asturiano pero tamén, nel sou territorio actual, aparecen algús dos primeiros escritos que existen del galego-portugués.(1) Na nosa comarca queremos sobrevivir e pensamos que luitar contra el despoblamento e a aculturización é imprescindible pra reverter a situación. Os temas que nos importan son esos, e pensamos que utilizar el idioma propio e reivindicar amablemente a cultura propia é el motor de medría económica e progreso que necesitamos.

Pra conseguir el éxito desta xuntanza, que a todos nos conmoveu, contouse coa colaboración dúa experta en desenvolvimento local e “coaching” Enedina Mallada Paniagua, que exerceu el sou traballo muitos anos no programa Leader Ozcos-Eo e ten gran experiencia en asesoramento de emprendedores.

El debate organizouse sobre a base dus puntos de reflexión:

Valoración por cada participante da situación del galego-asturiano. Puntos favorables e puntos desfavorables. Inevitablemente saliron outras cuestiois importantes.

Valorar el motivo de que, pese a existencia de muitas iniciativas na comarca, (movementos asociativos, empresas, eventos…) non se contempla el idioma propio como algo a ter en conta nesas iniciativas. Motivos desa omisión.

El conflicto con lo galego. Existe prexuicio coel compoñente galego del idioma e da cultura? É real? Por que nun se aproveitan os recursos que pode aportar Galicia.

Norma ortográfica. (2)Debería buscarse un consenso? Neste asunto comentouse tanto a decisión del Principado de escoller sempre a opción contraria á norma estándar del galego como a escasa sensibilidade da RAG coel galego máis oriental.

Conclusión de cada participante

Todo el mundo interviu con libertade e respeto. Non se fexo ningún manifesto nin se creou organización algúa. Da reunión non se levantou acta pero fexo un escrito resumen un dos participantes, el poeta coañés Moisés Cima Fernández, que lo publicou no sou blogue

http://paporrubio.blogspot.com.

El encontro comoveu positivamente os participantes, adquiriu inmediata relevancia nas redes sociales, chegou a muitas persoas afís da comarca Eo- Navia,  especialmente del concello de Boal. A difusión na radio escolar ProxectoNeo de Radio Burela foi todo un impacto. Lo que fixemos transcende aos que estábamos presentes.

A semente prantouse. Non sabemos se prenderá. As dificultades son abondas pero quedou claro e evidente que a sociedade del Eo-Navia é úa sociedade que evolucionou muito nestos últimos trinta anos e xa hai grupos importantes concienciados na defensa do propio. El movimento asturianista tamén ten feito muito traballo nestos anos e tamén está preparado. Os poderes aos que nos enfrentamos siguen nos sous cargos pero o poblo non necesita el permiso, el poblo é soberano. Esperemos que esta seña sólo a primeira de muitas xuntanzas de empoderamento del Eo-Navia.

 

Quique Roxíos

 

 

(1) Monasterio Vilanova de Ozcos.

(2) Este escrito sigue en gran parte as normas que encargou a MDGA a un equipo de lingüistas.

Día das Letras en gallego-asturiano.

 

El 30 de abril fun invitado por PROXECTONEO e os componentes da radio escolar del IES Perdouro, (que emite os mércores, as cinco da tarde, no díal 107.7 de radio Burela)  a participar no proxecto  Regueibertso,  na villa  marineira de Ondarroa, en Bizkaia. Este  proxecto  impulsa a poesia oral improvisada en verso entre a xente nova.

El reicibemento que os vascos fixeron aos alumnos gallegos foi espectacular e xuntos vinlos compartir , regueifar e bertsolariar, aprender, disfrutar.

Tuven a sorte se poder fer a llectura de dous poemas…a modo de intermediario entre Euskadi e Galicia. Aquí naide me preguntou por normativas. Pode ser que fose a primeira vez que se lleron poemas, na variante gallego-asturiana,  nel País Vasco e ese feito é un exemplo de como el noso idioma nos abre portas. As terras del Eo-Navia, e con nosoutros Asturias, pertenecemos e temos acceso a un universo cultural enorme. El mundo da cultura gallego-portuguesa. El Eo-Navia tuvo en Ondarroa gracias al gallego-asturiano.

Sólo temos que chamar a porta e abrir as ventás.

El primeiro poema que llín foi “Á nosa fala” que é un clamor de lluita pola riqueza que estase deixando perder en Asturias. A riqueza dos idiomas propios, que no caso da comarca eonaviego é úa variante del gallego que podemos chamar gallego de Asturias ou gallego-asturiano, pero que xa é tempo de ir deixando de chamarlle “fala”.   Lo fundamental  é, certamente, non perder el idioma, falallo,  pero as llinguas  minorizadas necesitan que se cumplan os artículos da Declaración Universal dos Dereitos Lingüísticos. El noso idioma en Asturias xa non solo se fala, tamén se escribe. É tempo de chamarlle por el nome que lle deron llingüistas como Dámaso Alonso e deixarse de prexuicios. Que esos  prexuicios se manteñan dende as instituciois é úa gran perda de recursos.

 

(Recitado na Confraría Vella do porto pesqueiro)

Á nosa fala.
Tan esqueicéndoseme as pallabras
de non usallas, de non pensallas.
Tan esqueicéndoseme as pallabras
de non acariñallas, de non chuchallas.

Condo las necesito
intento remexer
nalgúa carpeta del disco duro del meu cerebro.
Sei que tan ei.
Sei que taban aí.

Seguramente tan enfurruñadas,
dolidas, rencorosas del sou abandono.
Ellas nunca me deixaron
por propia voluntá.

Sempre argutes pra cumprir el sou cometido.
Pero, eu castigueilas de cara á parede
cos brazos en cruz, aguantado us llibros…
nos que nin siquera aparecían.

Quique Roxíos.

 

El segundo poema titúlase “Mundo de herbas”.  As herbas nas paredes  son síntoma de desdeixo. Pero ese desdeixo, esas miseras e esqueicementos son a debilidá que nos fexo fortes, son el deserto que cruzou a nosa terra pra ser herdeira e depositária dúa riqueza que pode ser a porta dun futuro no que a comarca Eo-Navia seña un referente cultural,  un lugar de creación literaria, musical, de oferta turística de calidá. Esas herbas que inundaron as paredes tamén son a nosa melecía. Nesas herbas residen os secretos dos curandeiros, el milagre da vida.

 

(Recitado   na soleira da Igrexa de Santa María)

 

Mundo de herbas

Habitei nun mundo de herbas,
nun mundo sen horizontes,
el mundo da herba nas paredes.

El imperio das herbas del aire,
el continente das herbas del mar.

Enfermei
coa herba das feridas,
herbas del cego.

Unteime
con herbas salgadas,
herbas del demo.

Cureime
con herbas das bruxas,
herbas de San Llourenzo.

Busquei
remedios nas herbas dos amores,
herbas das nubres, herbas da maldición.

Albeitrei ciridonias, rudas, herbas del cuco, herbas dos ensalmos,
herbas das xungueiras, herbas das rosas…
herbas de herbar.

Afortunado de min, habitei nun mundo de 

Quique Roxíos.

Pos eso,  sólo  temos que abrir as portas, mostrarnos tal como somos, deixar de copiar ideas urbanas,  frias e sin corazón, que non funcionan, nin pral turista visto como ingreso na caixa rexistradora. Ademáis non convén un  turismo que trae aculturización. Necesitamos que veña xente interesada na nosa diversidá, no sólo na paisaxe, tamén nas nosas costumes, idioma, lendas… temos muito que compartir. Por eso todas as iniciativas deben ter como primeiro destinatario á xente da nosa terra e ahí el idioma propio ten que tar presente. Aquí temos muitos potenciales visitantes: Haberlos hailos que si vein e  nun lles falamos en gallego-asturiano quitámoslles el millor regalo que lles podemos fer.