El gallego-asturiano en Elvas, Alentejo. Portugal. (Colectânea Raia Luso Espanhola)

Presentación

El 12 de setembro deste ano presentouse na freguesía (feligresía ou parroquia) portuguesa de Santa Eulalia de Elvas no concello da ciudá fortificada de Elvas, (Alentejo) el libro Colectânea de Literatura e Artes da Raia Luso Espanhola, que tamén foi presentada, al cabo de poucos días, na feira del libro de Badajoz xunta coel DVD del mesmo nome.

Disfrutei muito deste encontro en Elvas, ciudá que ten el título de ser “A chave do reino” por constituir el maior sistema de defensa con baluartes del mundo.

Libro e DVD

A obra foi coordinada por a poeta alentejana Graça Foles Amiguinho, natural de Santa Eulalia de Elvas, que xunta el sou fillo, el artista gráfico Rui Amiguinho Barros, vein desenvolvendo na freguesía e nel sou concello un importante labor de dinamización cultural a través da poesía, da música e das artes. El sou obxetivo non deixa de ser que a xente non marche e haxa futuro pra estas fermosas terras fronteirizas.

Acueducto de Elvas

Dos 63 autores que participan hai 35 mulleres e 28 homes, a mitá dos autores son da Galicia, 24 del Alentejo, algús del Algarve, Beiras, Extremadura, Badajoz e dous asturianos das ribeiras baxas del Navia: Moisés Cima i eu.

Moisés Cima Fernández (Uviéu 1983) criado nel concello de Coaña, na parroquia de Mouguías, participa cos poemas “Carta a un pai (I)”, “ Carta a un pai (II)” i el poema “Palabras”.

Eu, Enrique González Alvárez, (Quique Roxíos) ( Roxíos-Boal, 1964) participo con “Somos”, “Futuro”, “Vencedores” i “Acordanza”.

Moisés Cima Fernández non puido ir así que eu lin un poema de cada un. “Palabras” i “Acordanza”

Presentaron a Colectânea Graça Amiguinho e el historiador Moisés Cayetano de Badajoz, que se esqueiceu (Cousas dos directos) de mencionar Asturias así que aproveitei a circunstancia pra explicar os vínculos que xuntan Asturias, Portugal i a lusofonía, Llougo lín os poemas. Poño un vídeo del momento:

Pinchar aquí pra ver el video da lectura de poemas

(aportado por Rui Amiguinho Barros que tamén é autor das pinturas da portada e contraportada del libro)

Acto de presentación da Colectânea Raia Luso Espanhola en Santa Eulalia de Elvas

Vinculación de Asturias coa lusofonía.

Na programación del acto consta que Enrique González Alvarez de Boal vía en representación de “as Asturias”, en plural. Creo que é algo afortunado e que tá ben posto porque na nosa comunidá autónoma existen dous idiomas propios que nos conectan coel universo cultural da lusofonía i, efectivamente, Asturias é plural e diversa culturalmente.

Dun xeito divulgativo o incorporei na mía aportación a anotación dun cachín del contrato de compraventa firmado nel Priorato del Xío por María Vicentez de Cedemonio no que vende terras a D. Guillermo, abade de Santa María de Vilanova de Ozcos e al convento dese mesmo lugar. (El documento é del ano 1162.

Ese contrato forma parte del importante cartulario que acredita a presencia nel Eo-Navia del gallego medieval, máis conocido universalmente a través da poesía trovadoresca galego-portuguesa,

É un orgullo enorme pra Asturias ter nel haber da súa historia algús dos documentos máis antiguos del idioma galaico-portugués del que ven el noso gallego eonaviego, pero tamén el Portugués, si é que realmente non falamos el mesmo idioma con fonéticas diferentes.

A viculación coa lusofonía témosla deste xeito en primeiro lugar porque en parte del noso territorio asturiano existen 18 concellos onde temos como propia úa fala dialectal del idioma gallego e del corpus lingüístico galaico-portugués; fala que que na lexislación del Principado recibe el nome de gallego-asturiano.

En segundo lugar porque el idioma propio de Miranda do Ouro, al que chaman mirandés pertenece al dominio lingüístico del astur-leonés.

El poemario conta coel suplemento dun DVD con imágenes dos territorios, incluídos el Navia-Eo e algús dos poemas musicados na voz de Berta Miranda e na guitarra portuguesa de Nuno Cirilo.

A Colectânea lleva un prefacio del historiador Moisés Cayetano Rosado, e úa introducción de Graça Foles Amiguinho que escolleu dous poemas de xeito que Portugal extende a mao a España nesa irmanación de poemas de Luís Vaz de Camões e Francisco Gómez de Quevedo que falan del amor: Amor é um fogo que arde sem se ver/ Definición de amor. fermosamamte musicados e ame idos por Berta Miranda e Nuno Cirilo. (<- Escuitar poema de irmanamento musicado)

Amor é um fogo que arde sem se ver;
É ferida que dói, e não se sente;
É um contentamento descontente;
É dor que desatina sem doer.
(...)
Luís Vaz de Camões

Es hielo abrasador, es fuego helado,
es herida que duele y no se siente,
es un soñado bien, un mal presente,
es un breve descanso muy cansado.
(...)
Francisco G. de Quevedo

Quique Roxíos, Adela Figueroa e Graça Fole Amiguinho no Forte Nossa Senhora de Graça seguindo a visita guiada dirixida por Moisés Cayetano Rosado.

Moisés Cayetano explica sobre a maqueta del Forte Nossa Senhora de Graça (Elvas)

Interior del Forte Nossa Senhora de Graça.

Detalle da historia del forte. A Elvas chámanlle “ A chave do reino” por constituir el maior sistema de defensa con baluartes del mundo).

A nosa participación. El galego-asturiano en Elvas.

A Colectânea de Literatura e Artes Raia Luso Espanhola supón un paso máis na dignificación del idioma propio del Eo-Navia que neste caso salta fronteiras i atopa respeto nel país amigo i ermao de Portugal, nas fermosas terras “alentejanas” .

Compartimos sentimentos: el amor por un un idioma que nos xunta. Participamos dun mesmo impulso: transmitir ás novas xeneraciois el respeto por lo que deixaron os nosos antepasados. Lluitamos por fer del pasado garantía de futuro. Disfrutamos aprendendo us dos outros comunicándonos coas nosas falas maternas e convertíndolas nun tesouro que nos enriquece.

Presentación de Moisés Cima Fernández

Poemas “Carta a un pai (I)” e “Carta a un pai (II)” (…) dé Moisés Cima.

Úa mesa probé.

A máis probé de todas as mesas.

Un pouco de queixo

e pan de antoite.

Úa velleira mala de levar,

el peso dos años nos ombros

a levedá da vida

a paso firme frente os ollos.

Acabo de “Carta a un pai (II)” e “Palabras”de Moisés Cima.

(…)

Atopar estrelas mouras,

chuchos de chicolate,

abrazos que rompen espaldas

e amañan corazois.

Presentación de Quique Roxíos e referencia al cartulario del Convento de Vilanova de Ozcos.

“Somos” con referencia al ser mitolóxico Ventolín del que se fala nel libro “Castrillón, aldea noble” de Horacio e Carmen Fernández Fernández.

Escribo desde a fronteira habitada nos lindeiros del esqueicemento.

Choro soledá feita de diglosia e abandonos.

Represento aos confinados e sentenciados al derrumbamento.

Denuncio en nome dos seres ceibes que non saben que tein voz.

Porfío polos apresados no abátememento que ignoran os sous dereitos.

Poemas “Futuro” e ”Vencedores” de Quique Roxíos.

Contas lúas en vela

sal de anos silenciados

lonxe e abandonados

feridos nas meixelas.

Brisas de caramela

no recordo escarniados

vivir agarrotado

nun sufrir que amartela.

Poema “Acordanza” de Quique Roxíos.

(…)

Vamos ter que atoparnos

no mico das pechaduras trancadas

sometidas á friaxe das casas baleiras,

ruxerruxe das xógaras dos rigueiros

que se saben incapaces de conversar.

Recitado de Quique Roxíos en Santa Eulalia de Elvas del poema propio “Acordanza” e del poema “Palabras” del poeta de Coaña Moisés Cima.

Escuitase millor nel vídeo feito por Rui Amiguinho Barros: https://youtu.be/jgMweEDCHDw)

El Campo de Concentración de Arnao. As Figueiras. Castropol. Asturias.

El profesor Fernando García Rodríguez (As Figueiras, 1948) acaba de publicar na editorial “Mandala Ediciones” el traballo “Memoria de Arnao. Campo de cocentración de Figueras”.

Un traballo de investigación presentado cun gusto exquisito que inclue un preambulo literario del escritor e Capitán da Marina Mercante, Miguel López García, un prólogo del tamén escritor e investigador José Antonio Landera e un importante índice de materiales documentales, gráficos, fotográfias e referencias de grande interés.

A presentación que nos fai el autor xa nos pon en contexto, talmente como si houbésemos tido as propias vivencias de Fernando García Rodríguez e dámomos conta que aquel campo de concentración non lo foi solo prás miles de personas que pasaron por el recinto cercado de alambre, afectou a sociedá en xeneral, a España toda.

Porque xeneraciois enteras viviron confinadas nun obligatorio silencio, mordendo os pensamentos, penalidades e inxusticias e tragando as lágrimas. Porque existiu un Estado onde os nenos foron educados por maestros censores de “cara al sol” que adoctrinaban en “cómo había que ser y pensar”.

El campo de concentración de Arnao representa el terror pra os que taban dentro pero tamen pra os que taban fora e resulta desolador ver que a “reconquista espiritual dos reclusos”, i a “redención moral dos presos“ -que eran as funciois fundamentales da xusticia de Franco (a parte de mao de obra barata)- tamén foron obxetivos que soportou toda a sociedá non depurada, motivo por el cual el acceso á consciencia foi extraordinariamente lenta. El medo é poderoso.

Ese sufrimemto colectivo non conta polo tanto cúas ruínas que sían a imaxen del campo de concentración de Arnao así que esa imaxen formouse nel pensamento del autor gracias ás noticias da súa avola desterrada,e del sou avolo materno, Arturo Rodríguez- carteiro de As Figueiras e del propio campo-. A conciencia foi dibuxándola coa propia experiencia de vida que nos trasmite maxistralmente al contarnos a empatía que sintía por aquella compañeira maestra de Besullo, quizais represaliada, e de lo que significa lo que nesa aldea pasou, cousa cos boaleses ben sabemos por el caso de Hilda Farfante Gayo que é, todos lo sabemos, a representación viva dun mal que inda non se curou.

Pero el autor é prudente e, inda que todo eso pode intuirse, el libro é un traballo científico basado en documentación e investigación.

Dende que se abriu, el 31 de agosto de 1936 asta que se pechou, el 12 de xullín de 1943 este traballo é un informe sobre muitísimos aspectos: prisioneiros de guerra, a persecución dos escondidos, a lluita contra os maquis, a horrible memoria de Arnao en Guímara (Bierzo) ou nel valle de Ayer, familias afectadas, fallecidos, instalaciois, traballos encargados…

Gracias a este libro seremos máis conscientes da historia que non debe repetir un país chamado España e poderemos falar con conocimento de causa das aflicciois e amarguras nun tempo ocultado nel silencio.

Este libro é imprescindible.

Carta a Generosa

Traime unhos escarpios de la,

aquí hai un neno. Dezaséis anos 

ten. Ten papel e lápiz, escribe.

Pro ten frío, fame, medo. Traime

tamén pan, vale de meiz, qu,el trigo

xa sei eu que tá detrás dos montes.

Cuando veñas, nun chores, ri ben.

(…)

Poema de Belén Rico Prieto que tamén se aporta nel libro. Os sous protagonista sufriron el Campo de concentración de Arnao.

Camíos da poesía pral gallego-asturiano.

El 5 dé setembro deste 2020 presentouse en Portugal, na ciudá de Espinho, nel distrito de Aveiro na Gran Área Metropolitana de Porto a Colectänea de Poesías e Lendas Luso-Galaicas “Caminhos da Poesía” na que teño el honor de participar inda que por motivos de traballo non puiden asistir.

Portada de “Caminhos da poesía“.

Esta obra -que reúne 67 poetas de Portugal e Galicia pero que tamén conta coa presencia poética de Asturias (Eo-Navia)- é úa proposta que procura recordar antiguas lendas presentes na tradicción oral galaico-portuguesa pero trocadas en poesías, de xeito que algúas desas vellas lendas volven renacer reafirmando ese importantísimo patrimonio cultural inmaterial que vive nel noso ser colectivo articulado na fala común que nos permiten comunicarnos e enriquecernos.

A iniciativa hai que agradecerlla á poeta, pintora i escultora Ester de Sousa e Sá que continúa con esta obra “Caminhos da Poesía” os fitos poéticos que se lograron en 2018 coa “Colectânea de poesía Luso Galaica” -promovida tamén por Ester Sousa- e no an 2019 coa obra colectiva “Poetas do Reencontro” feita realidá pola Irmandade poética e artística de Galaico-Lusa de Chantada.

Estas obras permitieron, gracias a xenerosidá dos organizadores, que algún poeta del Eo-Navia, como é el caso de Moisés Cima i el meu, puidésemos exercer el anhelo lexítimo del Eo-Navia de participar del universo cultural galaico-portugués.

Como dice a autora del prefacio del libro presentado en Espinho, a Dra. María Manuela Aguiar, referíndose aos poetas e artistas participantes:

“… cualquer que seja o lugar onde nasceram ou habitam, as suas ocupaçoes ou títulos académicos, estāo juntos na consciēncia de pertença a un mesmo universo cultural em expansāo”. Amecendo mais adelante “Un dos aspectos mais salientes e inovadoras desta terceira coletânea é a incursāo nos domínios do nosso riquíssimo património lendário e mitológico, vía privilegiada de demanda identitária que anima o projeto poético colectivo”.

Presentación de Quique Roxíos que figura en “Caminhos da poesía”.

El único xeito de que el Eo-Navia salga del furado del abandono al que a incorrecta política del Principado lo ten sometido, polo menos nel ámbito cultural, é exercendo os dereitos dos que somos depositarios, aciquitar os complexos absurdos de si somos ou deixamos de ser galegos ou menos asturianos que el resto e asumir que el idioma é úa ferramenta de comunicación que nos dá úas posibilidades e un impulso enormes, non solo ás comarcas nas que falamos gallego asturiano senón tamén a toda Asturias. Por eso el contacto i el intercambio cultural sen atrancos de fronteiras administrativas obsoletas é a NOVA NORMALIDÁ CULTURAL que Asturias i el Eo-Navia xa se merecen.

Al hora de aproveitar esta oportunidá pral gallego asturiano de cruzar fronteiras que impiden dita normalidá puiden neste libro, editado en Portugal, mostrar parte das nosas lendas con tres humildes pero sinceiros poemas.

El primeiro un soneto que versa sobre “A Santa Compaña“, úa das crenzas máis enreizadas en Galicia, Portugal, norte da Provincia de León e Asturias. Destas almas en pena muitas historias teño escuitado xa que, según parece, eran vistas en procesión por a senra de Santiago de Prelo, aldea vecía del meu Roxíos.

Na mía casa tamén contaban que meu bisavolo, que anduvera por Cuba a finais del XIX e que volverá descrido da antigua mitoloxía, salía algúa noite con amigos, disfrazados todos con sudarios brancos e velas e que metían el medo nel corpo aos vecíos tocando campás e fendo ruxir cadías. Quen sabe.

Nel segundo poema “País dos encantos” dou noticia de parte importante das lendas sobre seres que viven nas ribeiras del Río Grande, el Navia, entre os salgueiros del regueiro de Roxíos, nas ladeiras del Ourubio, en Camposagrado e xunta al Cristo de Monaso ou nel Coucelín.

A capital dese País dos Encantos é Castrillón coel sou Xardín del Rei baxo a sombra dos Picos Maún e Penacerengo ou Cristaleira. A lenda máis coñecida é a da Grade de Ouro del Pozo Fiel unde habita úa moura allí enterrada por amor, pero tamén se siguen contando lendas sobre a Furada da Xánica, cerca da Campa del Tesoiro que sale a peinarse na noite de San Xoán, a da Pena da Muller Torta que esbarrueira condo lle peta, as das cazolas con ouro escondidas, a del Cristo de Monaso, a del encanto da roupa tendida en Froseira e outros que non mencionei como a da LLastra da Filadoira, xa en Eilao.

Poemas “A Santa Compaña” e “País dos encantos”.

Estas lendas aparecen neste mesmo libro recreadas por outros poetas. Por exemplo a da Grade de Ouro de Pedra Má que poetiza Virgilio Gonçalves e na que tamén aparecen dous bois xemelgos.

“Conta-se que estavam por lá,

no sitio de “Pedra Má”,

dois jovens a conversar.

Uma música soa, deslumbra,

surge uma voz da penumbra,

de uma Moura de encantar.

(…)

– O rio esconde un tesouro,

uma grade toda em ouro,

á espera de ser retirada…

Se a quissem retirar,

vāo ter que se esforçar

arranjar dois irmāos gémeos.

Touros pretos também dois,

corda con gancho e despois,

procurem os vossos prémios.

Tragam convosco os rapazes

de cumprirem a missæo.

A corda é para engatar,

e para a grade puxar,

ña noite de S. Joāo.”

(…)

Chama atención que este mesmo autor, Virgilio Gonçalves, menciona outra lenda, que tamen é xemelga da nosa da Llastra da Filadoira (El dolmen de Entrerríos) “A lenda da Pedra Má”. Vamos ter que irmanar os nosas parroquias coas freguesías (feligresías) de Pindelo e Carregosa nel concello de Oliveira de Azeméis.

A lenda da Pedra Má de Virgílio Gonçalves.

El terceiro poema que incluín é “Mirando a Tiracais” que queda nel camín da Pena de Difuntos que vei del Llombatin a Bullaso, llugar dende el que se ve el Pico del Cuco coas súas pinturas da Edá del Ferro guardadas na Cova del Demo e a aldea de Xio unde se firmaron as primeiras ventas al Convento de Vilanova de Ozcos que deixan constancia da oriexe da nosa fala e dos vínculos indiscutibles con el gallego medieval coñecido universalmente pola poesía trobadoresca galaico-portuguésa, pos ese é el idioma que acredita el Cartulario del Mosteiro dos Ozcos.

Poema “Mirando a Tiracais”.

Non son cualquer sito os nosos lugares en non é úa simple fala el noso idioma. Temos que empezar por ei pra ter a autoestima necesaria e conseguir que el Eo-Navia ocupe en Asturias e no que chaman a lusofonía el lugar que lle corresponde.

A poeta de Gueitiriz, Branca Villar na Presentación en Espinho de “Caminhos da poesía” Esta poeta de Lugo publica nel libro outra lenda dúa muller poderosa que pousou úa enorme pena redonda na parroquia de Labrada.

Entrevista a Ester Sousa é Sá.

Homenaxe de Boal a Hilda Farfante Gayo.

Foto publicada nel diario El Comercio. (Adriana Arruñada)

Encontro en Boal con Hilda Farfante Gayo.

El pasado 24 de agosto ás 18 30 da tarde, celebrouse na Casa da Cultura de Boal un encontro que foi un acto de reconocemento á boalesa de corazón Hilda Farfante Gayo, persona pública que representa, polo dramático del sou caso, a denuncia de todos aquellos que reclaman a exhumación dos cadáveres que continúan en fosas comunes pasados xa máis de 80 anos da guerra civil española.

El Encontro con Hilda organizado pola sociedá civil representada pola Asociación Forum Boal 3000 (<—Ver acto) que preside Verónica Bermúdez Pérez, foi un dialogo entrañable de Hilda con Boal e de Boal con Hilda. El coronavirus marcou muito a organización i el desenvolvemento del acto pero cumpliuse un deber mutuo pendente.

El Boal al que chegou Hilda.

Hilda Farfante Gayo naceu un cinco de xeneiro del ano 1931 nel concello de Villaión (Villayón). Sous padres naturales de Besullo, Cangas de Narcea, chegaran allí como maestros con plaza en propiedá; Ceferino Farfante Rodríguez á escola de nenos e Balbina Gayo Gutiérrez á escola de nenas.

El matrimonio, al pouco de nacer Hilda, conseguiu traslado a Cangas de Narcea -súa madre como directora de escola i el sou padre como maestro- e polo tanto Hilda, xunta ás súas irmás Berta e Noemí -que tamén naceran en Villaión- viviron en Besullo asta que el golpe de estado de 1936 determinou el tráxico suceso que marcou a súa vida, el asesinato dos sous padres en setembro dese mesmo ano. Hilda tía entoncias cinco anos.

As tres nenas foron separadas con distintos familiares e a Hilda tocoulle que la deixasen en Boal unde fexo el papel de madre a súa tía materna, Guillermina Gayo Gutiérrez, que exercía de docente nas escolas “As Graduadas”.

As ermás Farfante Gayo.

El Boal al que chegou Hilda dábase úa circunstancia especial que implicaba úa querencia absoluta pola aducación: Tratábase del compromiso dos indianos coa construcción de escolas. A historia de Boal non se entende sin os indianos e a labor que fixeron dotando de escolas a muitas aldeas del concello e tamén financiando as ditas escolas Graduadas da villa.

A creación da Academia San José en Boal.

Hilda superado el proceso de alfabetización ingresou na Academia San José que se fundara en 1941-42 en Boal, tamén coa axuda dos indianos, coel propósito de que os nenos del concello preparasen as probas de bachillerato que entonces non se podía estudiar na villa.

Nesa academia contou con extraordinarios profesores (a mayoría represaliados e con impedimentos pra continuar nel enseño público) como por exemplo Vicente Loriente Cancio, que fora fundador da Biblioteca Popular Circulante de Castropol, defensor del gallego-asturiano, dinamizador cultural, etc. e que hoi ten úa placa nel parque desa villa en reconocemento á súa aportación nel campo educativo.

Hilda contou que Vicente Loriente sempre lle decía: “Tu, la cabeza alta!” Non se podía decir más naquellos medrosos tempos, pero era muito el que con esas palabras lle transmitía a aquella futura maestra.

A Hilda feminista.

Pra conseguir cursar estudios nesa academia, Hilda, con 11 anos, fexo el sou primeiro acto de reivindicación dos deretos de igualdá das mulleres pois el concello convocara dúas becas pra dous nenos e Hilda con 11 anos foi ver al alcalde a reclamarlle por qué non había úa beca pra un neno e outra pra úa nena.

El alcalde franquista cedeu á pretensión xusta daquella nena e concedeulle úa beca escribindo de puño e letra nel tablón de anuncios da casa consistorial … “y una beca para una niña”…. Acababa de nacer a Hilda feminista.

A marcha a Madrid. A Hilda pedagoga.

Nel ano 1949. condo Hilda tía 19 anos, a súa tía Guillermina decidiu marchar a Madrid unde a súa sobría tería máis posibilidades de conseguir aprobar os exámenes de maxisterio xa que gozaría dun anonimato necesario, cousa imposible en Asturias unde taría significada como filla de republicanos.

En 1951 consigue plaza de maestra e comenza estudios universitarios de pedagoxía. Durante anos exerce a docencia nel colexio San José de Calasanz, na barriada humilde de Aluche, unde despós de superar outra oposición pasa a ser directora cerca de 20 anos. A continuación trasládase ás Escuelas Aguirre unde tamén foi directora dez cursos.

Coa chegada da Transición Hilda Farfante Gayo colabora na renovación dun sistema educativo que ten que adaptarse a criterios de igualdá e democracia.

Os reconocemento a Hilda Farfante Gayo.

A vida de Hilda e as súas dramáticas circunstancias son conocidas por miles de personas:

• Participou nel filme premiado cun Goya á millor película del xénero documental “Las maestras de la República” dirixida por Pilar Pérez Solano (2013).
• Tamén se conoce a súa historia pola repercusión del libro “Maestros de la República” de María Antonia Iglesias (La esfera de los libros 2010).
• Ten numerosos reconocementos e premios pola súa lexítima demanda e pola súa traxectoria, sendo el Premio a las Libertades Rafael del Riego(2018) e el Premio 13 Rosas (2017) os máis relevantes dos que recibiu en Asturias.

Cartel anunciador del acto

A importancia de Hilda pra Boal. Hilda como parte da historia de Boal.

Por tanto a historia de Hilda Farfante é a nosa historia. El medo i os silencios obligados que pasou a súa tía Guillermina tamén son el noso medo i os nosos silencios. Aquellos que protexeron a Guillermina Gayo Gutiérrez (que non lo esqueizamos, podía haber sido destituida de maestra e non lo foi), aquellos que la refozaban, el alcalde que lle deu úa beca que non existía pra ella -por el feito de ser muller-, aquellos que conseguiron que fose feliz, -muitos dellos adeptos al réximen da dictadura- tamén son a nosa historia.

Hilda viviu –dice- os millores anos da súa vida en Boal, foi nena, participou na vida colectiva, foi ás festas, quizais se enamorou; pero tamén escuitou comentarios desacertados, sufriu as penurias da posguerra e féxose consciente de que tía úa gran ausencia, a dos sous padres, algo insustituible. Caras e cruces da vida. En Boal Hilda chorou i foi afortunada.

Poema “ Ancha ausencia” lido nel acto. Personaxe desconocido. Editorial Canela.

Hilda formouse como gran pedagoga i exerceu a súa profesion con notable entrega. Aquellos valores da importancia da educación que consolidou na xuventú llevoulos con ella e expandiulos convertindo el punto de partida del Boal dos indianos núa Hilda profesional referente de educación aberta, comprometida e democrática.

A Hilda que fexo en Boal a súa primeira reivividicación feminista e que coa súa determinación rompeu os muros máis sólidos en pleno franquismo, é a mesma Hilda que nunca cesou xa na defensa dos deretos das mulleres, a súa integración nel mundo del traballo e na busca dúa sociedá máis igualitaria.

El compromiso del Principado.

Nel acto de reencontro en Boal, Hilda informou que conta coel compromiso da Conselleira da Presidencia del Principado, Rita Camblor, de realizar os trámites necesarios pra conseguir el obxetivo por el que Hilda Farfante Gayo lleva lluitando hai 80 anos.

Como decimos en Boal, “ xa éralle tempo”. Esperamos que non se perdan en requilorios inútiles e se metan nel miollo del asunto.

A Conselleira de Presidencia de Asturias, Rita Camblor, con Hilda Farfante na casa desta en Vicedo. Lugo.

El berro de Hilda.

Por suposto Hilda conta con el idiscutible apoio das xentes de Boal nel sou berro angustioso nel que lexítimente pide exhumar os cadáveres dos sous padres e non hai boalés ou boalesa que non empatice coa súa reivindicación. “Eu único que llevo feito é gritar por os meus padres” dice humildemente Hilda deixando un nougo nel corazón dos que tábamos nel acto.

A desgracia de Hilda é a nosa desgracia, as súas tristezas, as nosas tristezas, as súas alegrías i os sous éxitos tamén son as nosas alegrías i os nosos éxitos. Porque Hilda trae lluz pedindo xusticia, verdá i reparación e trae concordia reivindicando aquel Boal del que se sinte agradecida.

Al contarnos a súa historia conocémosnos millor e afrontamos el futuro con máis forza e autoestima.

El ben que Boal lle fexo a Hilda fixémonoslo a nosoutros mesmos.

Hilda con casi 90 anos conta historias de cada úa das personas que formaron parte da súa infancia e xuventú demostrando úa memoria envidiable, respeta e quere a fala eonaviega, esencia da nosa terra, considera que a lección de xeografía más importante que aprendeu foi saber el nome de todas as casas de Boal e lleva el nome de Boal a une quera que vei.

Hilda é boalesa. Como lle dixen ese día nel mencinonado encontro: – Hilda, en Boal tás na túa casa!

Material en aberto, disponible prá sociedá civil.

El aforo limitadísimo e as medidas covid impediron aos boaleses asistir ou acercarse pero a situación foi contrarrestada pola emisión en directo na páxina facebook de Forum Boal 3000– unde continúa disponible -para todo el mundo- nun formato de altísima calidá gracias al traballo técnico realizado pola empresa local de Comunicación Social asentada en Serandías, Barenta Report.

Non hai duda que este acto xa forma parte da historia de Boal e supón dar un paso na reparación dando voz a silencios obligados que tanto dolor causaron e inda causan.

Norabúa aos boaleses/as. El material tá disponible -como dice Bernardo Penabade nun artículo que publicou na web de Modelo Burela– en aberto pra que a sociedá civil, el sector educativo, el institucional e os medios de comunicación avancen neste camín esperanzador.

Quique Roxíos.

REFERENCIAS CONCRETAS:
VÍDEO COMPLETO:

https://www.facebook.com/ForumBoal3000/videos/309400043704108

Asociación Forum Boal 3000 (<—Ver acto)

SECUENCIAS:

1) Presentación de Verónica Bermúdez, en representación de Forum Boal 3000: del minuto 5:00 aos 10′ 30”.

2) Intervención de Quique Roxíos: de 10′ 30” a 23′ 40”

3) Intervención de Hilda Farfante: de 23′ 40′ a 40′ 00”

4) Lectura del poema “Ancha ausencia” de 41′ 38” a 43′ 19”

5) Coloquio: de 43′ 20” a 1:00:

6) Intervención de José Antonio Barrientos, alcalde de Boal: de 1:00:00 a 1:01:00

7) Entrega de obsequios e clausura del acto: 1:01:00 a 1:07:00

Anchas ausencias nas lápidas dos camposantos eonaviegos e asturianos.

Placa dedicada a María Dolores Bermúdez Méndez.

En Lezo, Guipúzcoa, celebraron úa homenaxe civil a úa muller mui apreciada que moriu víctima dúa enfermedá grave. A amiga que se foi era orixinaria de Abadín (Concello da provincia de Lugo) e inda que amañou vida en terras vascas nunca perdeu el vínculo coa súa terra de nacimento.

Na organización del acto quixeron dedicarlle un baile tradicional vasco (un Agurra) -honra da terra que la acolleu- i un poema en gallego, el sou idioma materno.

Por as casualidades da vida escolleron el meu poema “Ancha ausencia” que nel poemario “Personaxe desconocido” dediquei ás ausencias da “boalesa de corazón” Hilda Farfante Gayo.

Foi úa sorpresa emocionante. Reconozo que a min costaríame ller ese poema nun funeral pos peime mui duro. Certo que quizáis os vascos son máis de celebrar as despedidas sen disfrazallas da retórica del reencontro na vida eterna, pero tamén é certo que solo hai que entrar nun camposanto vasco pra ver que tein grande sensibilidá por dedicar as despedidas nel sou idioma propio.

El ser capaces de atreverse a utilizar el idioma propio superando “el que dirán”, el dar un paso en mostrar a identidá e despedirnos dos que se foron sen utilizar outro idioma que el que falábamos con ellos, é algo que temos pendente de conseguir en Asturias.

Por eso lo que fixeron en Lezo pareceume un acto dúa sensibilidá enorme e condo me dixeron que fora mui emocionante entendinlo.
Recordei que ese mesmo poema llinlo núa festa cultural organizada por a empresa “Pitasana” de Boal. Aquel día un vellín conmovido acercouse a min e felicitoume. Díxome que lle fixera recordar a súa muller fallecida e añorada.

Creo que el idioma é úa porta que lle dá a ese poema un camín de entrada privilixiado nas emociois máis íntimas porque acércanos ás vivenzas compartidas núa cultura que precisamente se articula e ten sentido absoluto na nosa fala.

Conteille este suceso i el impacto que causou en min que el meu poema tuvese presente nun acto tan emotivo al amigo e profesor Bernardo Penabade (que resulta ser un estudioso da presencia del galego nas lápidas dos cemiterios).

Aos poucos días el profesor Bernardo Penabade llevou pralante úa investigación que recolle a iniciativa de Inmaculada Folgueiras Bermúdez que, nel cemiterio de Santiso de Abres, colocou úa pequena plaquía de cerámica dedicada al pai, mai i a un irmao cun “Xuntos pra sempre” que representa úa historia de amor familiar.

Esa placa ten el valor tamén de ser úa esperanza na dignificación del idioma propio i un exemplo na superación da alienación que algún día terá que ser vista con normalidá nas terras eonaviegas.

Poño el enlace pra saber desa bonita historia:

“Xuntos pra sempre” en Santiso de Abres.

Os secretos del molín vello. Enma Méndez. Cartavio, 1973. Editorial Trabe

Enma Méndez, (Cartavio, Coaña, 1973) publica en decembro de 2009 “ “Os secretos del molín Veyo”, Editorial Trabe -dentro da colección infantil Montesín.- con ilustraciois de Belén Fernández.

Trátase dúa novela, infantil-xuvenil, escrita en gallego-asturiano que conta a história de dúas nenas, Naya i a súa amiga Sara, que xunta el irmau desta, Yayo, viven úa aventura na que tein que desembolortar un enredo familiar que las lleva a investigar úas historias de amor e de traición sucedidas nel pasado.

Enma Méndez ten úa gran habilidá narrativa. Consigue que a historia enganche al llector que en todo momento involúcrase na intriga de seguir as investigaciois dos nenos na procura de saber desos secretos familiares ocultos en desvais, detrás de pedras nas paredes i escondedoiros secretos.

Os adultos que decidan ller esta novela tamén van disfrutar. A historia mostra un mundo de costumes mui da terra unde hai gusto por el falar sen presa, invitar aos vecius a un cafetín, comprender os defectos dos outros, vivir en contacto continuo coa naturaleza i dignificar os valores de aprender i educar.

Seguindo el caciplar dos protagonistas aparecen muitas expresiois e refrais presentes nas conversaciois cotidianas. Revolvendo nesas conversaciois revivimos enseñanzas dos vellos i a presencia dun mundo máxico que quere seguir sendo parte das nosas vidas disfrazado, ás veces, de medos que non son tales. Nel relato tomaremos asento e sentiremos a complicidá dun xeito de vida que é del noso agrado; recordaremos esa tradición nosa de contar contos e historias.

Ller esta novela é úa oportunidá de aprender del mundo cultural del Eo-Navia e de afincar os conocementos de gallego asturiano.

Esta novela debería ser pra nosa zona un empuxón cultural como lo foi “Os misterios das badaladas” de Xabier P. Docampo, que abriu prá literatura escrita en gallego portas que eran necesario abrir. A novela de Enma Méndez ten muitas das virtudes dese relato de Docampo.

Ese papel de convertirse nun  auténtico clásico  lliterario ten a honra de conseguillo pral idioma asturiano el relato Montesín de María Xosefa Canallada.

 “Os secretos del molín veyo” debería convertirse tamén  nun dos  llibros de lliteratura infantil-xuvenil máis llido nas nosas escolas.

Enma Méndez regálanos un exemplo a seguir nel camín de que a mocedá del Eo-Navia i os novofalantes del gallego-asturiano teñan úa oferta de lliteratura que permita transmitir el noso xeito de ver el mundo, a nosa mitoloxía, el noso idioma i emprender na nosa llingua a aventura de ller.

Oxalá que os secretos del molín de Enma teñan continuidá e que Naya, Sara i  Yayo sigan investigando e descubriendo emborollos. Fía falta un director/a de cine que lo fixese película.

A autora del libro Enma Méndez é desas personas que sabe escuitar. Eu conocinla en Roxíos e podo decir que é úa gran conocedora del noso idioma, que sabe guardar e dar vida ás palabras, tratallas con cariño i utilizallas condo fain falta, sacandolles os sabores e colores auténticos que contein.

Norabúa Enma por este traballo tou tan guapo.

 

 

 

Sempre na nosa acordanza, Pepe el Ferreiro.

José Naveiras Escanlar, “Pepe el Ferreiro” exerceu con orgullo el oficio tradicional que forma parte del sou acuño.

Dun xeito expontáneo, como un impulso vital por seguir existindo, recuperou as “piezas” i os sous nomes, os usos daquellas “antiguedades” pero tamén a súa alma e convertiulas nun museo vivo que foi exemplo a seguir.

Foto de José M. Salgado. A Idade do Fderro. Editorial Canela.

El Ferreiro tratou con respeto os valores culturales dúa comarca fronteiriza que ten úa personalidá propia digna de ser cuidada i erixíuse nun verdadeiro representante da nosa cultura, chegando fer realidá un museo que todos considerábamos noso i visitábamos como si na nosa casa tuvésemos.

Pepe demostrou i enseñounos que un xeito de ver el mundo apegado á terra, respetuoso da tradición, vincula lo aparentemente pequeno das nosas aldeas coa cultura universal da que todos formamos parte e transcende cancellas burocráticas i administrativas que sempre intentan estandarizarnos.

Pepe, El Ferreiro reivindicou el dereto a existir i a importancia da diversidá demostrando que é muito lo que se pode conseguir fendo caso al noso corazón, sin imitar visiois urbanas i globalizadoras que arrasan coa cultura dos “pueblos” e que nos piden que deixemos ser quen somos a cambio de nada.

Gracias Pepe el Ferreiro por transmitir el orgullo del pasado que nos deixaron en herencia e convertillo en ferramente de futuro coa fortaleza del que sabe amansar el ferro.

Pepe el Ferreiro D.E.P.

 

Amarguras d’un viaxe. Ramón Ignacio García González (Castropol, 1870-1938)

A autoestima que en Asturias se ten al galego-asturiano vei pouco a pouco collendo puxo. Neste camín podemos compartir úa búa noticia.

A Biblioteca Menéndez Pelayo de Castropol publicou el diez del mes de San Xuan un video homenaxe al que dicen é el autor del primeiro libro publicado en gallego asturiano. Libro i autor son : “ Amarguras d’un viaxe” e Ramón Ignacio García González (Castropol 1870-1938).

Non se trata del primeiro autor que escribía en gallego de Asturias e según el profesor Babarro González, el trobador Fernán do Lago (S.XIII) pode ser que se referise á Igresia dedicada na parroquia de  Lago (Allande) a Santa María, na famosa Cantiga de romería que aparece nel Cancioneiro da Vaticana e nel Cancioneiro da Biblioteca Nacional de Lisboa.

Pero aparezan ou non cousas máis antiguas, a  obra da que tratamos agora ten importancia acreditada.

Ver video : Amarguras d’un viaxe.

El autor licenciouse en Filosofía e Letras, exerceu durante algún tempo como docente inda que rematou sendo inspector de arbitrios en Castropol.

Colaborou frecuentemente na prensa local utilizando varios pseudónimos, entros que taban, según informan Xoán Babarro e Suso Fernández Acevedo, “Ormán” e ”Farruco” cos que tamén fexo muita sátira política

Das inquietudes políticas de Ramón Ignacio García González fala nel video el investigador Xosé Miguel Suárez, que comenta que el autor deste pequeño libro chegou a ser concelleiro na corporación de Castropol.

“A millor honra que se lle pode fer a un autor é ller a súa obra”, dice tamén nel video a profesora Ágata das Cruces que nos presenta un traballo ben feito coel que consiguen divulgar este importante poemario.

Amarguras d’un viaxe publicouse el 10 de xuno de 1920 pero seguramente el primeiro escrito que se conoce deste autor é un de 1906 sobre un episodio relativo á emigración. Un relato cargado de tristura -Informa Suso Fernández Acevedo na súa historia da prosa en galego del Eo-Navia- que lo xebra del humor de dudoso gusto al que solía aparecer nos artículos costumistas da época.

Na obra aprécianse algús castelanismos mui evidentes, como “pecho” “alejábanse” “majestuosa”, “puerto” – Non parece ser motivo abondo que el autor estudiara en Salamanca aunque sí puido participar das ideas trasmitidas por Unamuno pos, según dice Xosé Miguel Suárez,  foi alumno sou.

Unamuno, del mesmo xeito que Menéndez Pidal  e muitísimos eruditos daquel momento eran contrarios á recuperación das que chamaban “lenguas vernáculas” que solo estudiaban pra dese xeito estudiar millor el castellano.

Solo en tempos da República e, xa despós da guerra i a conseguinte dictadura, coa recuperación da democracia, volveuse a falar da dignidá dos idiomas de España diferentes del castellano. En Asturias andamos a anos luz e tamos deixando perder os nosos idiomas propios discutindo que si son galgos ou podencos.

Desconozo a posición de Ramón Ignacio García González. Pero ese uso mesurado de castellanismos  na escrita cuadra con a  concencia efectiva da época de tar falando un “chapurreado” ou úa “fala” sin valor de idioma. Palabras como peito, maxestuoso, porto non son palabras que señan difíciles de conocer e diferenciar nos dous idiomas que domina el escritor. Un efecto da diglosia.

Normalmete nas zonas rurales el progresismo levaba naquelos tempos a reivindicar, el liberalismo, ás ideas novas… e ver el pasado, todo el pasado, como algo a sustituir. Pero, sociollingüística a parte,  el poemario Amarguras d’un viaxe ten un valor incalculable.

Lo ben feito que tá este poemario que conta úa história que afecta a dous namorados, lo emotivo que resulta a cachos, el vocabulario marineiro, el apego á terra son úa brúxula que indica el gran cariño que el autor tía por a súa /nosa fala.

El libro dedícallo a Vicente Cancio Loriente que pouco despós sería el impulsor da Biblioteca Popular Circulante al que, se non ando equivocado lle debemos a primeira obra de teatro en gallego-asturiano.

Literariamente, según el estudioso i escritor e filólogo Xoán Babarro apréciase na combinación de hendecasílabos e heptasílabos dalgún dos poemas un recordo á Rosalía de Follas Novas.

El que hai que celebrar é este gran paso dado  na recuperación e dignificación del gallego asturiano. Norabúa á Biblioteca Menéndez Pelayo de Castropol.

Homenaxe a Carvalho Calero, coordinado polas poetas Adela Figueroa e Montserrat González coa colaboración da Deputación de Lugo. Máis de trinta poetas, incluídos Moisés Cima e Quique Roxíos del Eo-Navia, contribuíndo a divulgar úa escolla poética deste importante autor.

Homenaxe a Carvalho Calero.

https://m.youtube.com/watch?v=XoIWc5G4LUc&feature=youtu.be

Dende el Eo-Navia recitamos a Carvalho Calero. (minuto 28).

Este ano desde el Eo-Navia tuvemos a oportunidá de sumarnos á celebración das letras galegas. Xa vei sendo hora de que non permitamos que nos rouben el acceso i el enrequicemento cultural que pral gallego-asturiano, pra nosa comarca e prá Asturias enteira supón ter relaciois culturales normalizadas coel resto de falas del corpus lingüístico gallego e coa súa lliteratura, que tamén é a nosa lliteratura.

Como Carvalho Calero dixo, el mundo actual vei camín dúa internacionalización da vida social, e lo mesmo ten que suceder coas línguas.

Dende el Eo-Navia, a Moisés Cima i a min pareceunos mui positivo participar neste traballo patrocinado pola Área de Cultura da Deputación de Lugo e da Fundación TIC, nel que, xunta outros 28 poetas, recitamos a Ricardo Carvalho Calero, al que este ano tá dedicado precisamente el Día das Letras Galegas.

Que esto fose realidá temos que agredecerllo á poeta e profesora Adela Clorinda Figueroa i á tamén poeta Montse González Álvarez que é funcionaria del Servizo de Publicaciois da Deputación de Lugo.

Montse, como poeta, utiliza el pseudónimo de “Magadán” na honra dos sous antepasados eo-naviegos).

Eu por a mía parte síntome orgulloso de este convite tan prestoso.

El video achéganos á calidá literaria i á poesía de Ricardo Carvalho Calero que, en esencia, foi i é un dos grandes dun idioma que ten a súa vertiente internacional, el portugués, úa realidá como idioma oficial núa comunidá autonoma de España, pero tamén outras muitas manifestaciois en territorios como Extremadura, Castilla- León ou Asturias.

A bonita personalidá da nosa fala gallega eonaviega ten que abrirse al mundo i abandonar el sou confinamento inxustamente favorecido por as nosas autoridades lingûísticas. Somos asturianos pero sin censuras nin cancellas nel exercicio dos nosos deretos.

Carvalho Calero díxolo dun xeito ben guapo:

“Eu desexaria úas primaveras nas que florescese sen receios a unidadá e variedá del noso idioma e da nosa cultura”

Carvalho Calero

Benigno Fernández Braña: Parece que non se entende que existan asturianos que se expresen en galego

Publico outra das mías entrevistas publicadas nel “Suplemento Cultural, arte, letras e pensamiento” del desparecido periódico “La Voz de Asturias”. Despós de 30 años son úa instantánea da historia cultural da Asturias daquelos tempos.

Neste caso el entrevistado é, como díría Carbalho Calero, un excomulgado, un ser anónimo que falou prás xentes. A súa voz ouguíuse e tuveron que prestarlle atención, pero os tecnócratas non querían admitir esa voz que descuadraba cos sous prexuízos así que sacaron as bandeiras, inventaron problemas onde non los había e fixéronse pequenas correcciois institucionais coel propósito de non cambiar nada. (Suplemento núm.33 de 21.VI.1990)

Benigno Fernández Braña foi Presidente de Mesa prá Defensa del Galego de Asturias e da Cultura da Comarca, un movemento cultural que dignificou e conseguíu erguer a voz propia e diferente da Asturias de fala galega demostrando que dende el medio rural tamén se pode lluitar contra el abandono, a discriminación i el esqueicemento fendo un traballo cultural de primeiro orden.

A entidá asociativa féxolle tambaliar al goberno asturiano que transformou el sou desconocimento da realidá trilingüe de Asturias nun conflicto coa vecía Comunidá Autónoma de Galicia.

Naquelos días exerceuse úa presión enorme aos  alcaldes da zona pra que renegaran das reivindicaciois,  asustóusenos coa amenaza absurda dúa invasión cultural gallega. Muitos  eran/son conscientes de que lo que si era  verdá era  el abandono histórico da comarca de fala gallega por el centralismo asturiano.

El idioma  propio de parte dos asturianos nin se nombra nel Estatuto de Autonomía e, de feito,  a maioría pensaba que el idioma propio de Asturias era el bable sendo el gallego eonaviego un dialecto déste.  

El goberno asturiano caeu nun discurso pseudo nacionalista asturiano ausente de nacionalismo asturiano: el centralismo españolista monolingüista de toda a vida

Os conflictos que nos médios de comunicación publicitaban descalificando ás xustas reclamaciois da MDGA non tían razón de ser  e partían de insinuar úa suposta e inexistente rebelión secesionista nas terras eonaviegas. 

Ese ataque contra a diversidá cultural poxo en evidencia un dos males máis importantes que tía Asturias:

El allonxamento empobrecedor das reices agrícolas, el olvidar quén fomos, el tar adormecidos núa falsa modernidá non asentada en firme. Asturias vivía na entelequia da importância dos sectores económicos da siderurxia ou el carbón. As artes i as letras necesitaban el visto bon de Madrid. Asturias era economía de tipo monocultivo e imperaba na  política lo que chaman “provincianismo”.

Porque na realidá aquella Asturias seguía asonagada na moda de empezos del século XX que practicaban personalidades como Menéndez Pídal ou Unamuno que afirmaron que a verdadeira cultura non se podía manifestar nas línguas vernáculas (definición coa que intentaban fer desas linguas propias us simples dialectos)

Con motivo da fundación da Academia da Lingua Vasca (Euskaltzaindia) aquellos eruditos cuestionaron a necesidá dun estandar lingüístico pral euskera pois lo sou era expresarse nas línguas cultas que eran el castellán ou el francés. El momento actual del euskera descubre conto de equivocados taban.

En Asturias ese papel protagonizáronlo Emilio Alarcos Llorach e Gustavo Bueno que fundaron a Asociación Amigos de los Bables.

El cerno da cuestión é el desprezo das propias potencialidades: Todo nel mesmo saco de trastes a abandonar: agricultura, gandería, pesca, a riqueza dos montes, a cultura popular, os idiomas autóctonos. Nada desto valía pra crear riqueza. Fuxir e avergonzarse dos orixenes rurales. Tamén certa zuna á modernidá tecnolóxica e cultural que outros llugares si afrontaron. Tábamos gobernados analóxicamente e el resultado é el que é.

Pero esa estigmatización dos valores culturales propios, el esqueicer el noso ser, el engobellamento mimético de Asturias na concepción centralista heredeira del franquismo, rematou nun desconfiar da pluralidá e na negación de diversidá de Asturias mesma creando úa Autonomía acobardada, sen personalidá, que renegou de ser nacionalidá histórica é de asumir un marco competencial alto.

Por eso a frase de Benigno ten muito fondo “ Parece que non se entende que existan asturianos que se expresen en galego”

Aquella Asturias pouco cuidou os tesoiros culturales que guardabamos e inda guardamos nel Eo-Navia. El problema é que non los consideraban valores de Asturias. Eran incapaces de entender.

Nel momento actual xa se acepta que hai asturianos que falamos un galego cúa personalidá interesantísima, pero costa utilizar esta palabra “gallego”  sen adornalla ou sustituilla: gallego-asturiano, fala, eonaviego. Nas medidas pra garantizar el futuro del idioma non existe debate sinon imposición e inacción.

As preguntas  que hai que fer non son aquellas das sospeitas contra a diversidá, as preguntas son outras e van encaminadas a se tamos dispostos a cumplir cos mandatos constitucionales de garantizar os dereitos dos falantes.

Esconder esa realidá,  ocultar esas preguntas e non buscar xeitos de incluírnos nel paradigma de lo que se considera ser asturiano é algo que se fexo patente hai trinta anos.

Tá por ver si nalgún momento se respetará e fomentará el orgullo i a dignificación  de ser como somos, ou si continuaremos nesta dinámica de disimular a  parte que ten el noso ser de preciosa galleguidá. Dámaso Alonso chamoulle  á nosa fala gallego-asturiano, e así se lle chama na lei del Principado pero inda hai muita xente que sigue nel prexuício  contra lo que consideran un estigma.

Ser asturianos de primeira implica non ter censuras.  Si  se vei seguir tratando el noso idioma como si fose a fala dúa tribu asturiana á que se trata con condescendencia, pagándolle con faragullas mentras se lle quita el exercício dos dereitos que lle corresponden, el destino é el que xa vemos, a desaparición cultural e económica da nosa zona.

Tá Asturias xa preparada pra reconstruirse? El galego de Asturias está inda vivo, temos certa voluntá de resistencia pero hoi como entonces el patrimonio cultural e lingüísco del Eo-Navia son úa forza sin a que non saliremos pralante.

Decíalo Benigno Fernández Braña hai trinta anos e desde entonces demos muitos pasos firmes camín da extinción colectiva. A ver si os novos son capaces de recuperar el idioma que lles roubaron.

E tempo de que xente nova dé el paso de volver a falar el idioma que intentaron quitarnos.

Eu creo que inda hai formento, que algo quedou nel fondo das nosas maseiras. Hai que fer pan novo, pero ten que ser pan de verdá.