Vamos ir al concello de Eilao, nas ribeiras baxas del Navia, por as terras asturianas del Eo-Navia. Queremos presentar úa ruta que nace da iniciativa civil, sin axudas institucionais i que inda nun tá claro como se vei chamar: Penedo dos difuntos, Camín Sacramental ou Camín Real de El Llombatín a Bullaso son algús dos nomes propostos.
Trátase del sendeiro que iba del Llombatín a Bullaso antes de que construisen a carretera i que coel paso dos anos acabou pechando por falta de uso. Hoi é úa ruta agradable, guapísima, cuidada, fácil de fer i que transmite paz i sosego. El motivo de chamarlle Penedo dos difuntos explicarémoslo un pouco máis pralante.
Desde a villa de Navia subimos seguindo el curso del río Navia (Río Grande decían os de antes) por a carretera As 12. Pasamos a villa de Boal i seguimos hasta el embalse de Doiras. Aquí abandonamos a As 12, cruzamos a presa de Doiras, pasamos de llargo el desvio de Silvón i a ponte de río “Ciyuao” (Neste lugar hai molíos de augua) i chegamos á salida que pon Llombatín. Estas dúas primeiras casas que atopamos son el lugar de El Poceiro. Baxamos collendo esta salida i deixamos el vehículo na entrada da aldea, unde tá a parada de bus escolar.
Empezamos a ruta nel nucleo rural del Llombatín, (tamos a pouco máis de 13 km das capitais dos concellos de Eilao e Boal). Esta aldea ten cinco vivendas, pertenece a parroquia de Bullaso (xunto coas aldeas de A Baboreira, Bullaso, Villar de Bullaso, Bustello, Llanteiro i el lugar de El Poceiro).
Nas edificaciois poden verse elementos interesantes propios da arquitectura popular (soleiras, cargadeiros, crumes, llouxados, etc). Hai varios cabazos, tamén se conservan fornos de lleña en perfecto estado de funcionamento i un vecín enséñanos un llagar.
Despós de cruzar a aldea del Llombatín seguimos dirección Bullaso. Este sendeiro é parte da ruta Gran Senda del Navia (en estudio) i na maior parte del tempo vamos ir acompañados por úas vistas preciosas del embalse de Doiras.
Empezamos el camín atopando un feixe de cepas de uvas brancas del país de sabor dulce i afrutado. Está claro que tamos en terra de viño. As uvas sábennos á gloria.
Al acabo desta primeira recta vemos a Fonte del Marcello (Marcello é como se chama este conxunto de prados). É úa fonte de calendas de xeito que os vecíos organizan desde tempo inmemorial el reparto da agua pra regar. Cada vecín sabe perfectamente que días pode dispuer da augua. E fácil imaxinar un grupo de mullerías llavando a roupa neste llavadeiro mentras barullaban ou cantaban.
Nesta zona había varias viñas quedando como vestixio evidente úa cuba aberta por a cabeza dentro del recinto da fonte. Nesa cuba guardábase el sulfato previa elaboración dun xeito artesanal. Primeiramente sumerxían en augua un saquín de pedra de sulfato pra que se fose disolvendo i collendo el color característico. Al outro día disolvíase tamén úa pedra de cal i bótase na cuba colada (pra que nun tuvese tropezos que tupisen a máquina de sulfatar i pra que se mezclase todo). A función da cal é pegarse nas follas das cepas, como se fose pintura, de xeito que el sulfato tamén quedase impregnado nas follas.
Esta cuba lleva aquí máis de trinta anos, como pedindo a gritos silenciosos que se recupere a cultura del viño tán importante nestas ribeiras del Navia durante centos de anos. Aquí cerca Folgueirou é el sito que millor conserva a tradición.
Subimos úa pequena costía hasta chegar á zona que chaman As Rondas. Aquí na parte debaxo del camín tá el caserio da Chousa Vella (deshabitado tamén hai us trinta anos) que contaba de cabazo, pozo de augua pra recoller as goteiras i bodega. A prensa que tían nel sou llagar era el modelo vertical circular.
Os eiros de As Rondas, separados por paredes de pedra, taban antiguamente cultivados de meiz, centén, trigo… Aquí inda resiste a que chaman Viña de Pena Na zona máis alta atopamos señalizaciois feitas por a Asociación Pico del Castro que é quen tomou a iniciativa de amañar esta ruta. Úa cruz indica por unde non ir. Úa flecha el camín a seguir.
Chegamos al punto máis alto deste tramo, el Llombo Armada,. Os amigos da Asociación Pico Castro fixeron aquí un pequeno mirador desde el que vemos en frente a aldea de Xío. Debaxo desa aldea, al outro llado del embalse, hai úa especie de península de inmensas penas que se chama Tiracais. Na ribeira dacó, debaxo del Llombatín, hai outra punta pedregosa que se chama Costabarca. (Algús informantes dicen que ouguiron que nalgún tempo houbo un embarcadeiro).
A casa de Xío máis próxima al embalse é a Casa da Llomba, é úa casúa palaciana unde na época medieval estuvo a sede dun Priorato del Convento de Vilanova de Ozcos. Deste lugar de Xío era úa muller que se chamaba María Uicentez que nel ano 1169 fexo a primeira venta de terras á abadía. El documento desa compraventa forma parte da valiosa colección Diplomática del Monasterio i está escrito en galaico-portugués, el idioma medieval del que nacen el portugués i el gallego que, deste xeito, quedou documentado como idioma propio da comarca.
El monte puntiagudo de color oscuro que corona el punto máis alto encima da aldea de Xío é Pico El Abredo ou Pico Grande. El máis pequeno que tá debaxo del anterior é Pico Meixois.
Seguimos as señalizaciois que nos llevan a úa zona de monte i un camín entre paredes de pizarra. É úa das partes máis bonitas del recorrido. Antiguamente en partes deste recorrido había tanta augua nalgúa época del ano que das paredes salían centos de chorros tando el camín todo enaguado. Os nenos pequenos que iban á escola tían que pasar por encima das paredes pos el camín parecía un rigueiro.
Cruzamos a Rigueira del Villar. Aquí había úa ponte de pilares de pedra i superficie de llouxúas que abasou núa arroiada i que os vecíos queren reconstruir.
Empeza outra subida i as bidureiras, carballos, avellaneiras, castañeiros, toxos i uzes mourales i gancellas revelleiras van dando paso a algún pino i a eucaliptos. Os vecíos falan da Fontiquía i da posibilidá de que estos árboles productores de celulosa a houbesen secado, cousa que non é segura. Haberá que vir nel inverno.
Seguimos andando. Si miramos pral outra llado del embalse podemos observar que vamos deixamos mui atrás a aldea de Cedemonio unde vemos tamén claramente el perfil del Pico del Cuco nel que se sitúa A Cova del Demo na que se conservan importantes pinturas rupestres da edá del Bronce, -segundo milenio a. de C. –
El Pico del Cuco parece cuidar a aldea desde lo alto. Na distancia, máis palló da presa de Viesgo, distinguimos el lindo i presumido Doiras.
Continuamos ascendendo i chegamos a un llugar máxico, escondido entre árbores i desde el que se avista imponente el embalse. Tamos delantre del Penedo dos Difuntos. Condo se trían en procesión os féretros dos difuntos del Llombatín camín del cementerio de Bullaso a comitiva fía aquí un descanso pousando a caxa del fallecido/a neste penedo. Supoño que as llágrimas que aquí foron derramadas son a semente da belleza deste lugar.
Seguimos. Si vamos atentos veremos pequenos detalles preciosos. Os banzos de llouxa chantados na beira del camín, as marcas das rodadas dos carros nas penas del tarrén, úa pena cun furaco extraño con forma de garfella que condo chove énchese de augua, erizos de castañas, bellotas nel tarrén que pisamos, etc. Tamén sentiremos a serenidá que nos trasmite todo lo que nos rodea.
Este camín era nos anos 60 un fervedeiro de xente. A pequeña llarada de nenos que iba á escola atopaba homes i mulleres andando, xente a caballo, algún carro… Saludos constantes, bromas, alegría…
Salimos á úa zona aberta que chaman Pena Bruite, seguramente porque sería lugar de parada destas inmensas aves. A ladeira tá chía de penas de formas diversas e imaxinativas. En frente vemos a desembocadura del Río Cachafol nel Navia. Expectacular este lugar.
Un pouco máis pralante atoparemos úa construcción robusta de pedra, madera i llouxa, pero desgraciadamente caída; era úa bodega dúa familia de Bullaso. Dicen que el llouxado taba chen de miles de pedrías que os nenos foran tirando cada vez que pasaban por aquí.
Al pouco avistamos a aldea de Bullaso. Hai aquí un llugar unde coincidían ou se despedían os nenos que iban ou volvían da escola, os del Llombatín cos del Villar de Bullaso. Os nenos/as tían un xogo que lle chamaba A Churra. Era úa versión consistente en que corrían us detrás doutros asta conseguir dar un manotazo i decir “Churra tu” ou “Quédaste coa churra”.
Disfrutamos vindo a paisaxe de Bullaso. Encima temos os picos de Aguileira, Pico Castro i, xa llonxe, Pico Bustello. Nas estribaciois deste último consérvase un dos últimos foxos de llobos da comarca que a xente desta zona tamén quere destapar da pupia bouza que lo esconde, el Foxo de Llobos de Bustello.
Entramos en Bullaso. É úa aldea preciosa de úas 15 casas. Hoi celebran el Rosario. Esta festa celébrase na zona dun xeito que parece úa especie de procesión da santa. El primeiro domingo de outubro en Doiras, el segundo domingo en Bullaso i el terceiro domingo en Santo Emiliao (Pola de Allande)
Bullaso ten dúas virxes, a del Rosario (que este año festexan un sábado) i a de Asunción de María del 15 de agosto. Os antiguos dicen que mui milagreiras i contan historias dos muitos romeiros que vían. El templo é precioso destacando os altares i os santos que por a súa belleza i orixinalidá. Tamén ten pila bautismal i el “Epitafio de Santa María de Bullaso“.
Explico. Nesta capilla consérvase, empotrada nun dos muros, úa estela funeraria discoidal cun epitafio que ten úa inscripcón que traducida del latín sería “Martín i Ella callan en el Señor II de las nonas de diciembre, en Xío. Era MCI” (4 de decembro del ano 1063). ¿Quén serían Martín i Ella? ¿Que pasou pra que morresen xuntos? Nunca se averiguará.
É el única estela discoidal funeraria altomedieval de Asturias, sendo abundantes en Cantabria, Vizkaia ou Araba (Álava), En todo caso 200 km. en línea recta entre as pezas cántabras i este primeiro exemplar en tarrén asturiano. Os expertos indican que ten muitas cousas que fain desta estela un elemento único.
El baile del Rosario faise nel claustro da capilla polo que ten un encanto especial i a ventaxa de que al tar abeiro nun hai inclemencia climatolóxica que a impida. El baile tá asegurado.
A ruta nun puido acabar millor; úa ceveza, parola con amigos i vecíos i algo de música movendo el esqueleto. Teremos que repetir.
